Ana Sayfa » Yıl 10, Sayı 37 (Nisan 2015) » MAKALELER_Yağmur_KURŞUN
MAKALELER
|
BİLGİYE ERİŞİMDE ŞEFFAFLIK: AÇIK ERİŞİM |
 |
|---|---|
| Yağmur Kurşun yagmur.kursun@atilim.edu.tr |
İçinde bulunduğumuz bilgi çağında, araştırmacıların daha önce yapılmış olan araştırma sonuçlarına, zamandan ve mekândan olabildiğince bağımsız olarak erişebilmesine olanak sağlayan açık erişim, eğitimin vazgeçilmezlerinden biri olmuştur. İnternet aracılığıyla araştırmacılar ve bilgi merkezlerinin; makalenin yayınlandığı dergiye abone olsun veya olmasın, konferans bildirilerine, tezlere ve araştırma raporlarına finansal, yasal ve teknik engel olmaksızın, ücretsiz erişebilmesi ‘açık erişim’ olarak tanımlanmaktadır. Araştırmacılar erişebildikleri bu kaynakları indirebilir, kopyalayabilir, yazdırabilir ve her türlü yasal amaç için kullanabilirler. Açık bilimin dayanağı; erişilebilir, anlaşılabilir, değerlendirilebilir ve kullanılabilir olan açık verilerdir.
Günümüzde araştırmacıların ve buna bağlı olarak da bilimsel araştırmaların sayısındaki hızlı artış, bilgiye ulaşmanın artan maliyeti ve bilgi erişimde yaşanan zorluklar açık erişim kavramının önem kazanmasındaki başlıca nedenlerdir. Ayrıca dergilere getirilen kullanım sınırlaması ile basılı ve elektronik bilimsel dergilerin abonelik fiyatlarının sürekli artması, araştırmacılar ve bilgi merkezleri için de açık erişimi cazip hale getiren nedenler arasındadır. Açık erişim bilimsel bilgiye erişimdeki yasal, ticari ve teknolojik her türlü engeli ortadan kaldırarak, zaman ve emek kaybını en aza indirerek araştırmanın daha etkin ve verimli sonuçlara ulaşmasına katkı sağlar.
Açık erişim sayesinde araştırmacılar ve araştırma kurumları, bilimsel yayınların başkaları tarafından ne kadar kullanıldığını belirleyen etki faktörünü takip edebilmektedirler. Bunun sonucu olarak da araştırmacılar rekabet ortamında araştırmalarını sürdürebilmekte ve etki faktörünü artırabilmek için yayınladıkları makaleleri daha ulaşılabilir kılmak istemektedirler. Bunun kaçınılmaz sonu da, öncelikle üniversitelerin açık erişim standartlarına uygun ‘kurumsal arşiv’lerini oluşturmalarıdır. Bir yayına erişim yolları arttıkça etki faktörü de artacaktır. Buna bağlı olarak da hem araştırmacı hem de kurum prestij kazanacaktır.
Açık erişim kavramının temelinde bilimsel araştırma sonuçlarına ücretsiz ve sınırsız erişim yatmaktadır. Açık erişim sayesinde kütüphaneler ve diğer bilgi merkezleri; fazladan para ödemeye veya izin almaya gerek kalmaksızın süresiz olarak açık erişim kaynaklarını arşivleyebilirler. Bu kaynakların, tüm araştırmacılar tarafından kullanılmasına izin verebilirler. Kurumlarla ayrıca lisans anlaşmaları ve fiyatlandırma yapmak zorunda kalmazlar. Kısıtlı bütçeleri sebebiyle abonelik iptali yapmalarına gerek kalmaz.
Paylaşmakla bitmeyen bilimsel bilginin kamu malı olmasında, kütüphaneciler ve bilgi uzmanlarının payı büyüktür. Oluşturulan kurumsal arşivlere veri girişi yapılmasında ve bu verilere kullanıcıların etkin bir şekilde erişiminin sağlanmasında kütüphanecilere ve bilgi merkezi sorumlularına düşen bazı sorumluluklar vardır.
AÇIK ERİŞİMDE KÜTÜPHANECİNİN PAYI
ü Kütüphaneler, oluşturdukları kurumsal arşivlerle bir yayıncı niteliği kazanırlar. Bu nedenle de kurumsal arşiv kullanımını etkin kılabilmek için erişim olanaklarında problem olup olmadığı sık sık kontrol edilmelidir. Çünkü açık erişimin başarılı bir sonuca ulaşabilmesi için en önemli kritik, kurumsal arşivleri oluşturarak, onların devamlılığını sağlamaktır.
ü Kütüphaneciler ve/veya bilgi uzmanları, kurumlarında oluşturdukları kurumsal arşivlerin politikalarının geliştirilmesine katkı sağlamalı ve uygulamanın verimliliğine dair geri bildirimde bulunmalıdır.
ü Öğretim üyelerini ve diğer tüm araştırmacıları açık erişim konusunda bilgilendirmeli ve araştırma sonuçlarını açık erişimde paylaşmaları için teşvik etmelidir.
ü Oluşturulan açık arşivin rahat kullanılabilir ve anlaşılabilir olması için kullanıcılarını tanımalı ve onların gereksinimlerini karşılayabilecek bir ara yüz tasarlanmasına yardımcı olmalıdır. Böylece kullanıcı istediği araştırma sonucuna zaman ve emek kaybı olmadan özgürce ulaşabilecektir.
ATILIM ÜNİVERSİTESİ AÇIK ERİŞİM PLATFORMU
Atılım Üniversitesi Kütüphanesi açık erişim çalışmalarına 2006 yılında kurumda yapılan konferansların bildirilerini PDF ortamında sunarak başladı. (http://acikarsiv.atilim.edu.tr/). Daha sonra konferans bildirilerine ek olarak tezler, öğretim üyelerine ait makaleler sisteme eklenmeye devam etti. Atılım Üniversitesi Senatosu’nun 26.06.2008 tarihinde aldığı kararda, “Ulusal ve uluslararası telif haklarına aykırı olmamak koşulu ile üniversitemiz öğretim elemanlarının makalelerinin açık arşivde yayımlanmasına oybirliği ile karar verildi.” ibaresi yer almaktadır. Bu karar sonrasında, her geçen yıl sistemde sunulan açık erişim kaynakların sayısı artırılarak zengin bir arşiv niteliği kazanması sağlanmaktadır. Araştırmacılar, sistemde materyal türüne, dil ve yıl sınırlamalarına göre tarama yapabilmekte ve aradıkları materyale kısa sürede erişebilmektedir. Atılım Üniversitesi Kadriye Zaim Kütüphanesi ‘Açık Arşiv’ çalışmaları kapsamında indekslenen yayınlar, uluslararası indeksler olan OAIster,ROAR, OpenDOAR’da da indekslenmektedir. 2015 Mart ayı itibari ile Atılım Üniversitesi Kadriye Zaim Kütüphanesi Açık Erişim Sisteminde yer alan materyal sayısı 1465’e ulaşmıştır.
Bazı ülkelerde açık erişim, birçok üniversite ve araştırma kurumu tarafından zorunlu hale getirilmektedir. Kamu kaynakları ile yapılan araştırma verilerine açık erişim konusunda yasal düzenleme yapan ülkeler vardır. Ülkemizde YÖK’ün düzenlediği seminerlerde, kurumların kütüphaneci ve bilgi teknolojileri uzmanlarından oluşan katılımcılara açık erişimin politikaları ve yasal yönleri, açık erişim standartları ile yazılımları hakkında temel ve teknik bilgilerin eğitimi verilmektedir. Buna bağlı olarak da ülkemizde öncelikle araştırma kurumları ve kütüphanelerin, uluslararası standartlara uygun kurumsal arşivler oluşturmaları, bu arşivler için kendi açık erişim politikalarını belirlemeleri ve bu politikalara uyulup uyulmadığını denetlemeleri gerekmektedir. Sonrasında açık erişim politikalarının ulusal düzeyde geliştirilmesi ve Avrupa çapında eşgüdümün sağlanması gerekmektedir. Bilim dünyasının yararına olan açık erişimin sonuçlarının iyi olabilmesinde stratejik bir öneme sahip olan üniversitelerin ve üniversite kütüphanelerinin de payının olduğu unutulmamalıdır.
Kaynaklar
Tonta, Y. ve Gültekin, G. (2013). 2. Ulusal açık erişim çalıştayı sonuç bildirgesi, 21-22 Ekim 2013. Urla, İzmir.
Atılgan, D. ve Keten, B. (2007). Açık erişim olgusu ve Ankara Üniversitesi. (Bildiri). Ankara Üniversitesi/Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Ankara. http://eprints.rclis.org/12203/1/Ankara_Universitesi_Bildiri_d%C3%BCzeltilmis.pdf
ANKOS. Bilimsel bilgiye açık erişim. Çevrimiçi elektronik adres http://acikerisim.ankos.gen.tr/belgeler/bilimsel_bilgiye_acik_erisim.pdf [02.03.2015’te erişildi]
Yayın Kurulu: Prof.Dr. İsmail Bircan, Uzman Nilüfer Ünal, Osman Kutlu
Editör: Gülden A. Pınarcı
İçerik Yöneticisi: Hakan Kolcu
3 Ayda bir yayınlanır.
