GÖLBAŞI SEVGİ ÇİÇEĞİ

ANKARA DOSYASI

GÖLBAŞI SEVGİ ÇİCEĞİ (YANARDÖNER)

Savaş Sönmez

Çağdaş Türk Dili Dergisi, XXVII,: Sayı:318, 2014

Adı Nereden Geliyor?

Prof.Dr. Ayşe Boşgelmez’in editörlüğünde yayımlanan “Centaurea Tchihatcheffii - Ankara Gölbaşı Sevgi Çiçeği” adlı kitaptan(*) edindiğimiz bilgilere göre ; ülkemizde “Peygamber Çiçeği” olarak da tanınan bitkinin “endemik” bir türü Gölbaşı’nda yaşamakta, kendisine “Gelin Düğmesi”, yerel bir aşk öyküsünden ötürü “Sevgi Çiçeği” ve güneşin yansıma açısına göre kırmızının farklı tonlarını yansıtmasından dolayı “Yanar Döner” gibi adlar da verilmektedir.

Kısaca CT olarak sözedeceğimiz bitkinin cins adı, Hipokrat’ın değindiği “Centaur” adındaki insan başlı mitolojik attan gelmektedir. Bitkinin “Tchihatcheffii” tür epiteti ise İstanbul’daki Rus Elçiliği’nde 1842-1844 yılları arasında ataşe olarak çalışan Pierre de Tchihatcheffii adlı koleksiyoncudan kaynaklanmaktadır. Adı geçenin Anadolu’daki inceleme gezilerinde topladığı 4500 örneklik bitki koleksiyonu Paris Herbaryumu’nda yeralmakta, 1848 yılında Afyon yöresindeki Mehmet Köyü’nden topladığı CT örneklerini, 1854 yılında Ann.Sci.Nat. dergisinde yayımlamasıyla yeni bir centaurea türü bilim dünyasına girmiş bulunmaktadır. CT’nin ilk kez Afyon yakınlarından toplanmış olduğu kaydedilmişse de, o zamandan bu yana oralarda rastlanmadığından, etiket bilgisinin yanlış kaydedildiği sanısına ulaşılmaktadır. Zaten CT, Mogan Gölü çevresinde de çok sınırlı bir yörede yetiştiği için, Afyon yakınlarına kadar yayılamamış olmalıdır.

Özellikleri ve Korunması

Kırmızı, pembe, mor ve eflatun renklerinde tek yıllık bir otsu bitki olan endemik CT, Mayıs ve Haziran aylarında çiçeklenir. Step ekosisteminde ve ekin tarlalarında yayılış gösterir. Gölbaşı Belediyesi Peyzaj Mimarı Erol Coşar’ın söylediğine göre, özellikle Hacıhasan Köyü yöresindeki “bor” bakımından zengin tarlalarda bolca bulunur. Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı’nda , “Çok Tehlikeli-Critically Endangered(CR)” grubunda yer alır. Bu nedenle kendi habitatında, yaşamını sürdürmesinin sağlanması çok önemlidir.

İlki 9-10 Temmuz 2004’de başlatılan Sevgi Çiçeği Festivali, son yıllarda Haziran ayına kaydırılarak “Gölbaşı Göller, Andezit Taşı ve Sevgi çiçeği Festivali” adıyla sürdürülüyor. Ancak bu endemik bitkinin türünü sürdürebilmesi için festivaller düzenlemek yeterli olmuyor. Bilimadamlarının, yöre halkının bilinçlendirilmesi ve CT’nin tanıtımının yaygınlaştırılması, adına bir Botanik Bahçesi düzenlenmesi, yöredeki yerleşim birimlerinin bahçe düzenlemelerinde kullanılması, yabani otlarla savaşımda kullanılan herbisitlerin bu bitkiye olan zararının anlatılması ve kontrol altına alınması, “kesme çiçek” olarak koparılıp satışının yasaklanması, kooperatifinin kurulması, yeni yapılanmalara izin verilmemesi, Gölbaşı Belediyesi’nce “amblem ya da maskot” imişçesine sahip çıkılması ve koruma önlemlerinin çok sıkı tutulması, her yıl belli miktarda toplanacak tohumların yörede elverişli toprak yapısı özelliği taşıyan boş alanlara dikilmesi… gibi öğütlerine kulak verilip uygulamaya geçilmesi gerekiyor.

Sevgi Çiçeği ile Tanışmamız

Birkaç yıldır gündemimde olan, fakat çiçeklenme dönemini saptayıp da bir türlü erişemediğim CT ile bu yıl nihayet tanışıyorum. Atılım Üniversitesi Kütüphanesi Müdiresi sevgili Nilüfer Ünal’ın çağrısı üzerine, 15.4.2014 günü yerleşkeye gidiyor, Peyzaj Mimarı sayın Esra Işıkan’ın da katılımı ile, üzerine titredikleri “Sevgi çiçeği Tarhı”nı görüntülüyorum. Bakımdaki aksama nedeniyle sayıları bu yıl hayli azalmış olsa da kimi kırmızı çiçekler açmış, goncaları ise beklemede. Prof. Dr. Erdoğan Tekin’in yazmış olduğu “Atılım’ın Yaban Çiçekleri” adlı bir kitabı da basmış bulunan ve CT için özel bir tarh oluşturup yaygınlaştırmaya çabalayan Atılım Üniversitesi Yönetimi, yörenin ender bitkilerine verdiği önemi CT’nin yanı sıra Ankara Çiğdemi de yetiştirerek pekiştirmek istiyor.

Sevgi Çiçeği, Prof.Dr. Ayşe Boşgelmez ve ekibi tarafından Gölbaşı’nda; Küçük Aşıklar Tepesi(1,4,7 no.lu lokaliteler), Ormaniçi Dinlenme Tesisi ve Çevresi(2,3,5,8,9 no.lu lokaliteler), Devlet Opera ve Balesi arazisi ve Çevredeki Tarlalar(11 no.lu lokalite), Aquapark ve Çevresi(6 no.lu lokalite) ve 41 Evler ve Çevresi(10 no.lu lokalite) olmak üzere 11 bölgede belirlenmiş. Bunlardan 11 no.lu lokalite olan Devlet Opera ve Balesi Arazisi’ne 21.5.2014 günü sayın Erol Coşar ile birlikte gidiyor, hayli geniş bir araziye yayılmış bulunan “CT Denizi”nde, çiçeğin 4 rengiyle de karşılaşıyoruz.

Bir Ankaralı olarak dleğimiz, endemik bir bitki olan Gölbaşı Sevgi Çiçeği’nin akla ve bilime uygun olarak korunup yaşatılması ve yaygınlaştırılması.

Sahibi: Prof.Dr. Abdurrahim Özgenoğlu
Yayın Kurulu: Prof.Dr. İsmail Bircan, Uzman Nilüfer Ünal, Osman Kutlu
Editör: Gülden A. Pınarcı
İçerik Yöneticisi: Dinçer Azapcı
3 Ayda bir yayınlanır.