Ana Sayfa » Yıl 9, Sayı 32 (Ocak 2014) » BAŞKENTİN HALK KÜTÜPHANELERİ ÜZERİNE İNCELEME

MAKALELER

Çalışma kapsamında halk kütüphaneleri yapısal unsurlar açısından ele alınmıştır. İncelemede Ankara’da bulunan halk kütüphaneleri tespit edilerek yapısal unsurlar açısından irdelenmiştir.

Tablo 1’de ilçe halk kütüphaneleri, kitap, kullanıcı sayıları ve bina durumları araştırılmıştır.  Tabloda belirtilen bina durumlarından kasıt, kütüphanenin kullanmakta olduğu yapının bir kütüphane binası için özel olarak mı yapıldığı, yoksa başka bir amaçla yapılmışken kütüphane binasına mı çevrildiğidir.  Tablo incelendiğinde görülüyor ki sadece 4 adet kütüphane binası amacına uygun bir yapıdır. Kitap ve kullanıcı sayısı en fazla olan kütüphane ise Adnan Ötüken İl Halk Kütüphanesidir ve binası da kullanım açısından kütüphane binası olarak tasarlanmıştır. Kullanıcı sayısı ve dermesi en düşük olan kütüphane ise Hasanoğlan 17 Nisan Halk Kütüphanesidir.

 

Kütüphaneler	Kitap sayısı	Kullanıcı sayısı	Kütüphane olarak yapılmış mı? (Bina)
Ankara Adnan Ötüken İ.H.K.	507295	104334	Evet
Akyurt İlçe H.K.	9352	10485	Hayır
Ayaş İlçe H.K.	9934	5587	Hayır
Gökler Köyü H.K.	10780	789	Hayır
Sinanlı H.K.	5462	-	Hayır
Bala İlçe H.K.	2291	1904	Hayır
Kesikköprü H.K.	1543	274	Hayır
Or-An Sevgi Yılı H.K.	20322	7705	Evet
Ali Dayı Çocuk K.	4274	1030	Hayır
Balgat Hüseyin Alpar H.K.	6330	1503	Hayır
Cebeci H.K.	29627	28018	Evet
Çubuk İlçe H.K.	11502	6919	Hayır
Elmadağ İlçe H.K.	11125	7427	Hayır
Hasanoğlan 17 Nisan H.K.	779	-	Hayır
Gölbaşı İlçe H.K.	10404	25218	Hayır
Kalecik İlçe H.K.	11561	4230	Hayır
Kazan İlçe H.K.	5697	118	Hayır
Aktepe H.K.	11637	56788	Hayır
Mamak İlçe H.K.	16849	4151	Hayır
Kutludüğün H.K.	3976	3652	Hayır
Sarayköy H.K.	7326	9689	Hayır
Sincan İlçe H.K.	9120	36765	Hayır
Yeni Kent H.K.	7757	4836	Hayır
Yenimahalle İlçe H.K.	30939	39336	Evet
Abdurrahman Oğultürk H.K.	7814	2500	Hayır
Şentepe H.K.	5920	2726	Hayır
Toplam	759616	365984	4 adet

Tablo 1: Halk Kütüphanelerinin Yapısal Unsurlarından olan “Derme, Kullanıcı, Bina” hakkındaki nicel veriler.

 

Keçiören’de 840.809 Kişiye Bir Kütüphane

Halk kütüphanelerinin yapısal unsurlarından biri olan kullanıcı sayısını tespit edebilmek için kütüphanelerin bulunduğu ilçenin nüfusunu da ele almak gerekiyor. Bu kapsamda aşağıda yer alan tabloda halk kütüphanelerinin bulunduğu ilçe nüfusları,  o ilçede bulunan kütüphane sayısı irdelenmiştir.  Burada amaç halk kütüphanelerinin bulundukları ilçelerde hizmet verdikleri ortalama nüfus sayısına ulaşmaktır. Tablo 2’de ve Grafik 1’de ilçelerdeki toplam nüfus ve kütüphane sayıları baz alınarak bir kütüphanenin hizmet vermesi gereken kitle nüfusu belirlenmiştir.

Grafik 1’de Keçiören’de 840.809 kişiye bir kütüphane düştüğü görülmektedir. Kalecik ilçesinde ise nüfus yoğunluğunun azlığı ile paralel olarak 13.648 kişiye bir kütüphane hizmet vermekle yükümlüdür. Tabi ki var olan nüfusun hepsinin kütüphane kullanıcısının olmadığını da göz önünde bulundurarak hesaplama yapılması daha detaylı bilgilendirme sunacaktır.

 

İlçeler	Nüfus	Kütüphane Sayısı	Bir Halk Kütüphanesinin Hizmet Verdiği Ortalama Nüfus Sayısı
Akyurt	27201	1	27201
Altındağ	363744	-	-
Ayaş	13087	3	4362,3
Bala	17397	2	8698,5
Çankaya	832075	5	166415
Çubuk	82614	1	82614
Elmadağ	43856	1	43856
Etimesgut	425947	-	-
Gölbaşı	110643	1	110643
Kalecik	13648	1	13648
Kazan	43308	1	43308
Keçiören	840809	1	840809
Mamak	559597	2	279798
Sincan	479454	2	239727
Pursaklar	119593	1	119593
Yenimahalle	687042	3	229014
Toplam	4660015	25	186400

Tablo 2: Toplam nüfus ve bir kütüphanenin hizmet vermekle yükümlü olduğu nüfus sayısı.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Grafik 1: İncelenen ilçelerde bir kütüphanenin hizmet vermekle yükümlü olduğu nüfusun gösterimi.

 

Ankara’da Üye Başına Yıllık Kitap Alma Oranı (%4)

Ankara’nın ilçelerinde bulunan halk kütüphanelerinde kayıtlı üye ve ödünç verilen kitap sayıları incelenerek üye başına yıllık kitap alma oranına ulaşılmaya çalışılmıştır.

İnceleme sonucu oluşturulan Tablo 3’de Şentepe Halk Kütüphanesi’nde kullanıcı başına yıllık 28.3 kitap düşerken,  oranın en az olduğu kütüphane ise Çubuk İlçe Halk Kütüphanesi olmuştur.

 

Kütüphaneler	Kayıtlı Üye Sayısı	Ödünç Verilen Kitap Sayısı	Üye Başına Yıllık Kitap Alma Oranı (%)
Ankara Adnan Ötüken İ.H.K.	30223	71667	2,3
Akyurt İlçe H.K.	791	4867	6,2
Ayaş İlçe H.K.	114	2750	24,1
Gökler Köyü İlçe H.K.	24	265	11
Sinanlı H.K.	-	-	-
Bala İlçe H.K.	189	2184	11,6
Kesikköprü İlçe H.K.	-	-	-
Or-An Sevgi Yılı H.K.	209	5346	25,6
Ali Dayı Çocuk K.	134	916	6,8
Balgat Hüseyin Alpar H.K.	66	638	9,7
Cebeci H.K.	555	10955	19,7
Çubuk İlçe H.K.	1138	1429	1,3
Elmadağ İlçe H.K.	389	3276	8,4
Hasanoğlan 17 Nisan H.K.	-	-	-
Gölbaşı İlçe H.K.	549	4659	8,5
Kalecik İlçe H.K.	336	1319	3,9
Kazan İlçe H.K.	66	137	2,1
Aktepe H.K.	1159	15589	13,5
Mamak İlçe H.K.	544	1616	3,0
Kutludüğün H.K.	142	1139	8,0
Sarayköy H.K.	604	6565	10,9
Sincan İlçe H.K.	1293	14872	11,5
Yeni Kent H.K.	82	622	7,6
Yenimahalle İlçe H.K.	946	6177	6,5
Abdurrahman Oğultürk H.K.	39	941	24,1
Şentepe H.K.	52	1470	28,3
Toplam	39644	159399	4

Tablo 3: Halk Kütüphanelerinin kayıtlı üye sayısı, ödünç verilen kitap sayısı, üye başına yıllık kitap alma oranı.

 

37 Kütüphanecinin 29’u Çankaya’da

Bir kütüphane’nin hizmet nitelikleri ve teknik olan bütün işlemleri ağırlıklı olarak personelin elindedir. Bu bağlamda istihdam eden personelin nitelikleri de çok önem kazanmaktadır. Bu alanda eğitim almış kişilere duyulan ihtiyaç göz ardı edilmemelidir. Tablo 4 incelendiğinde ise konunun göz ardı edildiği, toplam 10 ilçede hiç kütüphaneci çalışmadığı görülmektedir.

İlçeler	Çalışan Kütüphaneci Sayısı	Çalışan Diğer Personel Sayısı
Akyurt	-	2
Altındağ	-	-
Ayaş	-	5
Bala	-	2
Çankaya	29	70
Çubuk	-	2
Elmadağ	-	5
Etimesgut	-	-
Gölbaşı	1	3
Kalecik	1	1
Kazan	-	1
Keçiören	-	1
Mamak	1	8
Sincan	2	7
Pursaklar	-	4
Yenimahalle	3	25
Toplam	37	136

Tablo 4: Halk Kütüphanelerinde istihdam edilen personel sayıları.

 

SONUÇ

Ankara’daki halk kütüphaneleri bu çalışmada yapısal unsurları açısından incelendi. 2009 ile 2013 yılları arasında alınan rastgele verileri kullanarak genel bir izlenim oluşturmaya çalışıldı. Çalışma sonucunda oluşan görüşler ise şu şekildedir:

Derme; ile ilgili olarak kütüphanenin sahip olduğu koleksiyon sayısı tablo olarak sunulmadı. Çünkü; koleksiyon sayısından ziyade kullanıcı sayısı ve bu kullanıcı sayısının koleksiyondan ne kadar faydalandığı üzerinde duruldu.  Tabii ki bununla birlikte halk kütüphanelerinin koleksiyon sayıları ne kadar gelişmiş olursa kullanıcılarına sunacağı hizmet de bir o kadar geniş olacaktır. Kütüphaneler koleksiyonlarını bağış, değişim gibi yollarla geliştirebileceği gibi bütçeleri dâhilinde satın alma ile de bunu gerçekleştirmeleri gerekmektedir. 

Kullanıcı sayısı; ilçenin nüfusuyla ve o ilçede bulunan kütüphane sayılarıyla incelendiğinde daha doğru verilere ulaştıracaktır. Bu bağlamda hazırlanan tabloya da bakıldığında bir kütüphanenin hizmet vereceği kişi sayıları Ankara’nın halk kütüphane sayısını arttırmak zorunda olduğunu göstermektedir. Kütüphane sayılarının arttırılması ve mevcut olan kütüphanelerinin hizmet kalitelerinin arttırılması ile kullanıcıların kütüphaneleri kullanım oranları da yükseltilebilir. Daha önceden yapılan çalışmalar incelendiğinde Ankara’da %98 oranda Üniversite Kütüphanelerinin kullanıldığı ortaya çıkmıştır. Bu da demek oluyor ki halk kütüphanelerinin kullanım yüzdesi %2’nin daha da altındadır. Üniversite kütüphanelerinin Ankara ilindeki bu durumu sevindirici olmakla birlikte, halk kütüphanelerinin de kullanım oranı hizmet verdiği kitle yönünden çok önemlidir. Adı üstünde tüm halka hizmet vermekle yükümlü olan bir bilgi merkezinin yeterli düzeye gelmesi, kullanım oranlarının artması, nitelikli hizmet sunması da beklenen, arzu edilen bir durumdur.     

Personel; Bilgi ve Belge Yönetimi bölümü mezunu olan kütüphanecilik ve arşivcilik alanında gerekli eğitimi alan bireylerin bu alanda istihdam edilme durumu çok önemlidir. Nasıl ki diğer mesleklerde olduğu gibi o alanda alınan eğitim her ne kadar önemli ise, aynı şey kütüphaneler için de geçerlidir. Çalışma kapsamında da görülüyor ki bazı ilçe kütüphanelerinde kütüphaneci sayısı maalesef boş kalmaktadır.

Bina; kütüphane de rafların konumu için, masa ve teknolojik ihtiyaçların giderilmesi için, kullanıcıların rahat bir ortamda elverişli bir çalışma gerçekleştirebilmeleri için bina yapısının kütüphane için uygun olması gerekmektedir. Ankara’da toplam 25 kütüphaneden sadece 4 tanesinin binası kütüphane için uygun bulunmaktadır.

Bütçe konusunda ise Türkiye genelinde bir takım gelişmeler yaşandığı bilinmektedir. Fakat bu konuyla ilgili net verilere ulaşmak çok da mümkün olmadığından nicel bir değerlendirme yapılamamıştır.

Kaynakça

IFLA. (2007). Halk kütüphanesi hizmeti: gelişim için IFLA/UNESCO ilkeleri. Çev.: Bülent Yılmaz. İstanbul: Türk Kütüphaneciler Derneği İstanbul Şubesi.

KAYADEVİR, Aytaç; “Tüketim Toplumu/Kültürü Bağlamında Boş Zaman ve Halk Kütüphanelerine Etkisi Üzerine Bir Deneme”, Türk Kütüphaneciliği Dergisi 25, 1 (2011).85

Yılmaz, B. (2011). Ankara’daki halk kütüphanesi sistemi: Niceliksel bir analiz / Public  Library System in Ankara: A Quantitative Analysis. Türk Kütüphaneciliği Dergisi 25: (35-53).

Türkiye İstatistik Kurumu 2012 genel nüfus sayımı verileri. 20 Aralık 2013 tarihinde erişildi.