SUDAKİ AYAK İZİMİZ

MAKALELER

İbrahim Birkan

SUDAKİ AYAK İZİMİZ*

Prof.Dr. İbrahim Birkan
Atılım Üniversitesi İşletme Fakültesi

Su’yun hayat anlamına gelmesine rağmen önemi maalesef halen yeterince anlaşılmış değil. Su denilince genellikle çok bulunan ve oldukça değersiz bir ticari mal akla gelmektedir. Halk arasındaki “sudan ucuz” kavramı da buradan kaynaklanmaktadır. Bu ciddi bir yanılgı. Dünyamıza uzaktan baktığımızda üçte ikisi su ile kaplı, su zengini bir gezegen görüyoruz. Hâlbuki dünyadaki su rezervinin sadece %3’ü tatlı su. Tatlı su kaynaklarının yaklaşık %80’i kutuplarda ve yeraltında bulunmaktadır. Bir devr-i daim içinde seyreden içme suyu miktarı ise sadece %1’lik seviyede bulunmaktadır.

Dünyanın hızla artan nüfusu ve büyükbaş hayvan sayısı, mevcut su kapasitesine göre orantılı olarak artmaktadır. Bilim adamları dünyanın kıt kaynaklarının sekiz milyar insan ve iki milyar büyükbaş hayvanı gereği gibi beslemeye yetmeyeceğini açıkça ifade etmektedirler. Hal böyleyken dünya nüfusunun artmaya devam ettiğini, hatta bazı politikacıların bu artışı bilinçsizce teşvik ettiği bile görülmektedir.

Su ile ilgili ülkemizde yanlış bilinden hususlardan bir tanesi de Türkiye’nin su zengini bir ülke olduğu konusundadır. Türkiye kişi başına düşen su miktarı itibarı ile (1500 m3/yıl) zengin bir ülke sayılmaz. Bu rakam da aslında teorik bir rakamdır. Zira Türkiye’de nüfus ve sanayi yoğun olarak Batı Bölgesi’nde su ise Doğu Bölgesi’ndedir. Türkiye, kişi başına yaklaşık 1500m3 ile su kıtlığı çeken bir ülkedir. 2030 yılında nüfusun 80 milyon kişi olması durumunda kişi başına düşen su miktarı 1100 m3 olacaktır. Bu durum Türkiye’yi uluslararası ölçütlere göre “su sıkıntısı çeken ülkeler” kategorisinden “su fakiri ülkeler” kategorisine taşıyacaktır.

Türkiye’de su en çok tarım sektöründe kullanılmaktadır. Tarım sektöründe kullanılan su oranı toplam su tüketimimizin %75’ine tekabül etmektedir. Su’yun idareli kullanımı denilince genellikle evsel su kullanımı anlaşılmaktadır. Biz çok kıymetli bir varlık olan suyu elbetteki evimizde de dikkatli kullanmalıyız. Evlerde kullandığımız su toplam su tüketimimizin en fazla %10’unu oluşturmaktadır. Mutlaka elimizi yıkarken suyu boşuna akıtmamalıyız veya arabamızı bol suyla yıkamamalıyız. Fakat suda asıl tasarruf suyun en çok kullanıldığı tarım alanında yapılan tasarruf olacaktır.

Çevre bilimcilerin kullandıkları su ayak izi hesaplamalarında bir birim ürün elde edebilmek için doğrudan ve dolaylı olarak ne kadar m3 su harcanması gerektiği tahmin edilmektedir. Aşağıdaki tabloda bir birim tarım ürünü üretmek için ne kadar su harcanması gerektiği, bir başka deyişle bazı tarım ürünlerinin su ayak izleri verilmektedir. Bu tablodaki hesaplamalarda ortalama dünya değerleri alınmıştır. Esasında her ülkenin her tarım ürünü için su ayak izi farklıdır. Genellikle gelişmiş ülkelerde su ayak izleri daha düşük olmakta yani birim tarım ürününün üretilmesi için daha az su kullanılmaktadır.

Çeşitli Yiyeceklerin Su Ayak İzleri

Yiyecek Kalemi	Birim	Global Ortalama Su Ayak İzi (litre)
Elma veya Armut	1 kg	700
Muz	1 kg	860
Sığır Eti	1 kg	15.500
Ekmek (buğdaydan)	1 kg	1,300
Lahana	1 kg	200
Peynir	1 kg	5,000
Tavuk	1 kg	3,900
Çikolata	1 kg	24,000
Salatalık veya Balkabağı	1 kg	240
Hurma	1 kg	3,000
Yerfıstığı (kabuklu)	1 kg	3,100
Marul	1 kg	130
Mısır	1 kg	900
Mango	1 kg	1,600
Zeytin	1 kg	4,400
Portakal	1 kg	460
Şeftali veya Nektarin	1 kg	1,200
Domuz eti	1 kg	4,800
Patates	1 kg	250
Pirinç	1 kg	3,400
Şeker (şeker kamışından)	1 kg	1,500

Kaynak: Arjen Y. Hoekstra, 2008

Çevrecileri çok rahatsız eden bir diğer konu da Türkiye’de içinde bulunduğumuz yılın son yıllara oranla nispeten yağışlı bir yıl olmasından dolayı insanlarımızın küresel iklim değişikliği konusundaki tartışmaları hafife almaları ve hatta unutmalarıdır. Bilinen gerçek şudur ki; Türkiye hızla çölleşmeye ve çöl iklimine doğru gitmektedir. Bunun bir neticesi olarak da iklim uç değerlere kaymakta, kuraklık ve çok şiddetli ani yağışlar sık sık bir arada görülmektedir. Kuraklıkla seller esasında kardeştirler. Dünyada son zamanlarda sık olarak görülen aşırı sıcaklar ve büyük sel felaketleri de küresel ısınmanın bir neticesidir.

İçinde yaşadığımız yıllar ve özellikle önümüzdeki yıllarda su tüketimine çok büyük önem vermemiz kaçınılmaz olacaktır. Suyun en çok tarım alanında tüketildiğini bildiğimize göre tarım sektörünün daha az su kullanacak şekilde modernize edilmesi ve yönetilmesi, bunun yanında tarım ürünlerinin daha az ve dikkatli kullanılması gereklidir. Obezitenin büyük bir sorun olduğu dünyamızda insanların tarım ürünlerini tüketirken ne kadar su tükettiklerini de dikkate almaları, beslenmelerini bu sorumluluk içerisinde gözden geçirmeleri gerekli olmaktadır.

Yukarıda verdiğimiz tabloya ilave olarak tarım ürünlerinden yapılan seçilmiş bazı ürünlerin üretilmesi için ne kadar su harcanması gerektiğini aşağıdaki tabloda gösterebiliriz:

Bazı Seçilmiş Ürünler için Ürün Başına Düşen Global Ortalama Sanal Su İçeriği

Ürün Sanal Su İçeriği (litre)

1 Bardak Bira (250 ml) 75

1 Bardak Süt (200 ml) 200

1 Fincan Kahve (125 ml) 140

1 Fincan Çay (250 ml) 35

1 Dilim Ekmek (30 gram) 40

1 Dilim Peynirli (10 gram) Ekmek (30 gram) 90

1 Patates (100 gram) 25

1 Elma (100 gram) 70

1 Adet Pamuklu T-Shirt (medium beden, 500 gr) 4100

1 Sayfa A4 Kağıt (80 gram/m2) 10

1 Bardak Şarap (125 ml) 120

1 Bardak Elma Suyu (200 ml) 190

1 Bardak Portakal Suyu (200 ml) 170

1 Paket Patates Cipsi (200 gram) 185

1 Adet Küp Şeker 7.5

1 Yumurta (40 gram) 135

1 Hamburger (150 gram) 2400

1 Domates (70 gram) 13

1 Portakal (100 gram) 50

1 Çift Ayakkabı (Sığır Derisi) 8000

1 Mikroçip (2 gram) 32

Kaynak: Arjen Y. Hoekstra, 2008

Bireysel olarak günde 3-4 litre su içmekteyiz. Ancak yediğimiz yemeklerin üretilmesi için harcanan su günde en az 2000 litre suya tekabül etmektedir.

Temizlik v.b. amaçlarla da önemli miktarlarda su kullanmaktayız. Tarım ürünleri dışındaki diğer tüketim mallarını kullanırken de bu ürünlerin de su ayak izleri olduğunu daima düşünmeliyiz ve çok değerli bir varlık olan suyu doğrudan ve dolaylı olarak kullanırken çok dikkatli olmalıyız.

Konuya bir bireyin su ayak izi olarak bakabileceğimiz gibi bir ulusun su ayak izi olarak da bakabiliriz. Bir ulus tarafından tüketilen tüm mal, hizmet ve ürünlerin üretimi için kullanılan toplam temiz su kaynağının miktarı o ulusun su ayak izini vermektedir. Ulusal su ayak izini iç ve dış su ayak izi olarak ele alabiliriz. İthalat dolayısı ile yurtdışındaki su kaynaklarının kullanılması durumunda o ulusun dış su ayak izini konuşmuş oluruz.

ABD’nin su ayak izi yaklaşık kişi başına yılda 2500 m3’dür. Japonya’nın su ayak izi yaklaşık kişi başına yılda 1150 m3’dür. Japonya’nın su ayak izinin yaklaşık %65’i Japonya’nın dışından sağlanmaktadır. Çin’in su ayak izi kişi başına yılda 700 m3’dür. Çin’in ayak izinin sadece %7’si Çin’in dışarısından sağlanmaktadır.

Türkiye için hesaplanan su ayak izi miktarı kişi başına yılda 1650 m3’dür. Yani Türkiye’de yıllık kişi başına tüketilen mal ve hizmetlerin üretimi için kullanılan temiz su kaynağı miktarı 1650 m3 olmaktadır. Türkiye’nin yurtdışına düşen su ayak izi oranı %15’dir. Bir başka deyişle Türkiye su ayak izi miktarının %15’ini yurtdışından sağlamaktadır. Su zengini olmayan bir ülke kategorisinde olan Türkiye’nin sudaki ayak izine baktığımızda, kişi başına düşen 1.6 milyon litrelik kullanımın dünya ortalamasının %30 üzerinde olduğunu görüyoruz.

Halen su sıkıntısı çeken bir ülke konumunda olan Türkiye, hızlı artan nüfusu, ekonomik gelişmesi ve küresel ısınma nedeni ile 10 yıl içerisinde su fakiri bir ülke durumuna gelecektir. Bu durumda Türkiye’nin su planlamasını çok iyi bir şekilde yaparak barajlarının sayısını ve doluluğunu arttırması kaçınılmaz olacaktır. Bunun yanında suyun en çok tarım alanında; gıda ürünlerinin üretilmesinde kullanılmasından dolayı bireysel olarak su tüketimimizde ve özellikle gıda ürünlerimizi tüketirken dolaylı olarak kullandığımız büyük su miktarını düşünerek çevresel bir sorumluluk içinde hareket etmemiz kaçınılmazdır.

*(Cumhuriyet Bilim ve Teknoloji Dergisinde 13.09.2013 tarihinde yayınlanmıştır. )

Sahibi: Prof.Dr. Abdurrahim Özgenoğlu
Yayın Kurulu: Prof.Dr. İsmail Bircan, Uzman Nilüfer Ünal, Osman Kutlu
Editör: Gülden A. Pınarcı
İçerik Yöneticisi:
3 Ayda bir yayınlanır.