Ana Sayfa » Yıl 8, Sayı 31 (Ekim 2013) » İÇ İÇE GEÇMİŞ ZAMANLAR SAHNESİ: ANKARA KALESİ

Her şey Frig Kralı Midas’ın rüyasında bir gemi çapasını görmesiyle başladı.

“Gordion şehrinde bulunan Frig kralı Midas bir gece rüya görür. Rüyasındaki ilahi ses ona ‘Topraklarında hemen bir gemi çapası ara ve o çapanın bulunduğu yere bir şehir kur, bu şehir sana mutluluk getirecektir’ der. Bunun üzerine Kral Midas, tüm adamlarını, bölgede ‘gemi çapası’ aramak üzere gönderir. Bugünkü Ankara Kalesi’nin bulunduğu yerde, bir gemi çapası bulurlar. Bunun üzerine, oraya bir şehir kurarlar. Kurulan şehrin adına ise, gemi çapası anlamına gelen ‘Anker’ ya da ‘Ankira’ ismini verirler.”[1]

Ankara, araştırma verilerine bakılacak olursa 3.000’den fazla yıldır içinde yaşanılan bir kent. Anadolu’da artık yaşamayan belki binlerce kent var ama Ankara hala ayakta. Ankara bu kadar uzun ömürlü olmasını, belki de son derece iyi seçilmiş bir yere sağlamca inşa edilmiş kalesine borçlu.[2] Bu kale, eteklerinde büyüttüğü Ankara’yı yıllardır koruyor ve hala yaşatıyor.

Bunca gelişmeye ve Batı’ya doğru kayan Ankara’ya inat insanların bir kısmı hala kale surlarının dibinde yaşamını idame ettirmeye çalışıyor. Evler gecekondu diye tabir edilen tek katlı, birçoğu dökülen yapılar; ancak en sağlamları duvarının bir kısmını kalenin surlarına yaslamış olanlar, bir kısmı ise tarihi hanlar. Adeta iç içe geçmiş zamanlar sahnesi. Kale sakinleri de bu sahnede hem oyuncu hem de seyirci…

Diğer birçok kentin kalelerinden farklı olarak, içinde insanların yaşamaya devam ettiği bir mekân olan Ankara Kalesi, Akın Atauz’un ifadesiyle “bugün kendine özgü bir sosyolojik gerçekliği olan cemaati” ile ayrılmaktadır. İçinde eski ve yeniyi, geleneği ve aykırılığı barındıran Ankara Kalesi, kentin hızla gelişmesi karşısında pek çok Ankaralı tarafından gidilmesi gerekmeyen bir mekân haline gelmişse de kale ve kale halkı kentin canlı bir parçası.       

Ankara Kalesi  Posta Pulu

Kaynak: Hakan Anameriç- Fatih Rukancı- Posta Pullarında Başkent Ankara, Seçmeler 1922-2008) VEKAM -2011

Bugünkü Ankara Şehri, Antik Dönemlerin “Ankyra”sı Üzerindedir

M.Ö. 4000’den beri birçok kültüre ve medeniyete ev sahipliği eden Ankara Kalesi’nin ilk yapılış tarihi ve kimler tarafından yapıldığı kesin olarak bilinmemekle beraber, Anadolu’nun tarihinde en önemli rol oynayan Hititler’in izlerine şehir içinde ve çok yakın çevresinde rastlanılmamaktadır. Ankara şehrinin bir Frig şehri olduğu söylencesi, Roma dönemi kaynaklarında zikredilir ve arkeolojik bulgular da bu görüşü destekler. Bugünkü Ankara şehri, antik dönemlerin “Ankyra”sı üzerindedir. [3]

Ankara şehrini ilk kuran kavmin Frig kralı olduğu kanaati hâkimdir. Şehrin Frig kralı Midas tarafından kurulduğu efsanelerde geçer.[4] Modern şehir merkezinin batısındaki Anıtkabir’den Orta Doğu Teknik Üniversitesi kampüsüne kadar uzanan alanda yer alan 20’den fazla büyük Tümülüs ve önemli yapılara ait figürlü kabartma levhalar gibi birçok arkeolojik kalıntı, Ankyra’nın Frig Dönemi’nde (M.Ö. 9. ve 8. yüzyıllar)önemli bir yer olduğunu göstermektedir; ancak şehrin en erken tarihine ait bilgilerimiz hala çok sınırlıdır.[5]

Ankara Kalesi planı

Kaynak: Ernest Mamboury, Ankara: Guide Touristique, Ministere Turc de l’Intérieur, Ankara, 1933, s 156 ile 157 arasındaki katlanı harita.

İkinci yüzyılın ortalarında yaşamış olan Lidya’lı gezgin Pausanias, Galat’ların Anadolu’ya yerleşmeleri hakkında bilgi verirken, Ankara’dan da söz eder. Ankyra kentini Gordios’un oğlu Midas’ın kurduğunu ve Frig’lerin bir kenti olduğunu anlatır. Pausanias, Yunanca ve Latince gemi çapası demek olan kentin ismi için açıklama yapma gereği duyar ve Midas’ın bulduğu gemi çapasının, kendi dönemine kadar Jüpiter (Zeus) tapınağında saklandığını söyleyerek kentin ismi arkasındaki anlamı vermeye çalışır. Çapanın ne zamandan beri kentin sembolü olduğu bilinmez ama 2. yüzyıldan beri paraların üzerini süslemektedir. [6]

Ankara’da Frig’lerden sonra yaklaşık bir asırlık Lidya hâkimiyeti dönemine girilir.  Sonraki yıllarda, tüm Anadolu gibi Ankara’da Pers egemenliğine katılır. M. Ö 4. yüzyılda Makedonya’dan doğuya sefere çıkan Büyük İskender M.Ö. 334-333 kışını Gordion’da geçirir ve sonrasında Ankara’ya gelir ve buradan Pers ordusu üzerine yürür. Ankara için en çarpıcı gelişmeler M.Ö. 3. yüzyılda yaşanır. M. Ö.  278-277 yılında Tuna kıyılarını takip ederek Balkanlar’a ve oradan da Anadolu içlerine yürüyen Keltler, Orta Anadolu’ya kadar gelirler. Kabileler halinde gelen Keltler (Gal halkı, Galatlar) içinde bir boy alan Tectosageler (veya Tektosaglar) Ankara’ya yerleşir.[7] Ankara’yı denetimleri altına alan Galatlar varlıklarını Roma dönemine kadar sürdürürler. Roma İmparatoru Augustus M.Ö. 25 yılında bu bölgeyi alır ve Galatlar Roma eyaleti sayılır ve Ankara’da bu eyaletin merkezi, yani başkenti olur.[8]

Ankara, Roma İmparatorluğu döneminde ticari ve askeri açıdan oldukça önemli bir merkez haline gelir ve M.Ö. 2. yüzyılda yapılan yollar kentin önemini daha da artırır. Bunun yanında Bizans döneminde orduların kışlık konaklama, ikbal ve toplanma yeri olan Ankara’da ekonomik yaşam canlanır, dokuma ve boyalı kumaş üretimi ve ticareti gelişir.

1917 yangınında tümüyle tahrip olan Hisarönün’den  bir sokak

Kaynak: Atila Cangır; Cumhuriyetin Başkenti, Ankara Üniversitesi Yay., Cilt 1, 2007, s.25. 

Ankara 12. yüzyılda Türk topraklarına katılmıştır. Bu yüzyıl başlarında kent önce Anadolu Selçukluları, daha sonra Danişmendi’ler ve Bizans arasında el değiştirir. 12. yüzyıl Ankara için yeni bir dönemi ifade eder. Çünkü 1071 Malazgirt savaşıyla Anadolu’nun kapıları Türklere açılır.  Ankara da 1127 tarihinde Selçuklular’dan Emir Gazi tarafından fethedilir. Bu tarihten itibaren kent kale içinde yapısını sürdürdüğü gibi, güney ve doğu yönünde de genişleyerek büyür. Ayrıca Moğol akınlarından kaçan çok sayıda esnaf ve zanaatkârın 13. yüzyılın ikinci yarısında Ankara’ya göç etmesi sonucu kentin ekonomik ve toplumsal yaşamı değişir. 1354 yılına gelindiğinde Orhan Gazi zamanında Süleyman Paşa tarafından Ankara Ahilerin elinden savaşsız bir şekilde alınarak Osmanlı Devleti’ne bağlanır. Anadolu’yu 1402 yılında istila eden Timurlenk, Çubuk Ovası’ndaki Ankara Savaşı’nda Yıldırım Sultan Beyazıd’ı yener.[11] Daha sonra Beyazıd’ın ölümü ve Timurlenk’in çekilmesi sonucu karışıklıklar yaşansa da 1411 yılında Çelebi Mehmet Ankara’yı alarak bu duruma son verir.  1558 yılında Şehzade Beyazıt isyanı ve 17. yüzyıl başında çıkan Celali isyanları kente büyük zarar verse de Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesindeki açıklamalardan yola çıkarsak Ankara’nın 17. yüzyılın en büyük kentlerinden biri olduğunu söyleyebiliriz. 

18. yüzyıla girerken dünyada yaşanan ekonomik ve politik değişimden Ankara da payını alır. Tiftik keçisinin yarattığı zenginlik, kentin ulaşım yollarının üzerinde olmasından doğan ticari hareketlilik, yüzyıllardır oluşan Türk, Rumi Ermeni ve Musevi kozmopolit kent yaşam kültürü, iç ayaklanmalar ve Osmanlı Devleti’nin içinde bulunduğu zor koşullardan Ankara da etkilenir. 1800’yıllar Ankara’nın üzerinde kara bulutların dolaştığı yıllardır.

Ankara’nın Sembolü Hiç Şüphesiz Kaledir 

Kent, 1813- 1817 yıllarında veba salgını, 1826’da kuraklık ve çekirge istilası, 1873’de şiddetli yağmurlar ve arkasından başlayan şiddetli kış şartları nedeniyle kıtlık ile mücadele eder. Osmanlı Devletinin son dönemleri olan 1917 yılında Ankara çok büyük bir yangın afeti geçirir.

Ankara Kalesi, Kuzeydoğu Surları ve Ak Kale, 2011.

Kaynak: Abdülkerim Erdoğan,  Evliya Çelebi Seyahatnâmesi’nde Ankara, Ankara Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2012,  s.72.

Ankara Kalesi, Hisar Kapı ve Saat Kulesi,2012.

Kaynak: Abdülkerim Erdoğan,  Evliya Çelebi Seyahatnâmesi’nde Ankara, Ankara Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2012,  s.75.

Duvar Dibi Gezintileri Adeta Açık Hava Müzesi Gibidir

Ankara Kalesi, Ankara’nın birçok tarihi yapısının yer aldığı Altındağ İlçesi sınırları içinde yer alır. Kale, İncesu Çayı ve Çubuk Çayı’nın buluştuğu ovanın doğusunda, Bentderesi’nin (Hatip Çayı) yanındaki tepededir. Ankara Kalesi’nin duvarları ve burçları insanı her zaman şaşırtır. Duvar dibi gezintileri adeta açık hava müzesi gibidir. Kalenin kuzey ve doğu duvarları ortaktır. Kale duvarları farklı yönlerden bakıldığında farklı görünür; batıdan ve güneyden bakıldığında iki kat duvar, doğudan bakıldığında ise tek kat duvar görünür.

Romalılar, Bizanslılar ve Selçuklular dönemlerinde birçok kez onarılan Ankara Kalesi, İç Kale ve çevresini kuşatan Dış Kale olarak iki bölümden oluşmaktadır. Dış Kale eski Ankara şehrini çevirmektedir. İç Kale, Dış Kale’nin kuzeydoğusuna oturur. Yaklaşık 43.000 kilometrekarelik bir alanı kaplamakta olan İç Kale bozulmadan günümüze kadar gelebilmiştir. İç Kale 130 x 330 m boyunda 4 katlı ve 10-16 m yüksekliğindedir. Yapımında eski yapılardan alınmış mermer parçalarının yanı sıra Ankara taşından da istifade edilmiştir. Güneyde ve At Pazarı yönünde bulunan “Hisar Kapı”, kalenin ana giriş kapısıdır.